Μια εικόνα που ανεβαίνει στο βουνό, μια εορταστική πομπή που ξεκινάει από τα πεδινά και χρωματίζει τα χορτολίβαδα. Κάθε χρόνο ο Βώλακας Δράμας τιμά τη γιορτή του Αγίου Πνεύματος με ένα μοναδικό έθιμο.
Ο όμορφος Βώλακας της Δράμας, χτισμένος σε μια μικρή κοιλάδα στους δυτικούς πρόποδες του όρους Φαλακρού, είναι από κάθε σκοπιά ένα ξεχωριστό χωριό. Οι κάτοικοί του, περήφανοι και γεμάτοι μακεδονίτικη λεβεντιά, κρατάνε με χαρακτηριστικό πείσμα τις παραδόσεις που τους άφησαν ευλαβικά οι μεγαλύτεροι.
Νέοι και ακόμα μικρότεροι συμμετέχουν με χαρά στην πομπή των αλόγων, καθώς αυτή περνάει μέσα από τις δασωμένες πλαγιές του Φαλακρού.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Κάθε εποχή του χρόνου, στις μεγάλες γιορτές του χωριού, οι ντόπιοι αναβιώνουν με μοναδικό τρόπο αρχαία έθιμα με ρίζες προαιώνιες, όλα πλούσια σε συμβολισμούς.
Εθιμα που ορίζουν τον τόπο και που σημειώνουν στον χρόνο το χρέος τού να ανήκεις στην κοινότητα.
Το χωριό, όπως και πολλά ακόμα της ευρύτερης περιοχής, είναι πάνω απ' όλα διάσημο για τα δρώμενα του Δωδεκαημέρου, του χρονικού διαστήματος που περικλείει τις γιορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων.
Αράπηδες και Αρκούδες, λαϊκές γιορτές ριζωμένες εδώ και πολλούς αιώνες, κάνουν την εμφάνισή τους στα σοκάκια του χωριού και «ανασαλεύουν» τους επισκέπτες και την κοινωνική συμβατικότητα, προσομοιάζοντας στις αρχαίες διονυσιακές γιορτές της υπαίθρου.
Και μπορεί αυτά τα δρώμενα να έχουν κάνει πλέον φημισμένο το χωριό (σε Ελλάδα και εξωτερικό), όμως υπάρχει ακόμα ένα έθιμο, που αγγίζει -κι αυτό- βαθιά την ψυχή των ντόπιων: η γιορτή του Αγίου Πνεύματος, κατά την οποία, κάθε χρόνο, οι νέοι ανεβαίνουν πάνω στα άλογά τους και σε μια πομπή που ξεκινάει από το χωριό φτάνουν ως το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος στα αλπικά, όπου και σερβίρεται το παραδοσιακό κουρμπάνι.
Οι πρώτες γιορτές
Κάθε έθιμο, εξ ορισμού, «κρατάει» αρχικά μέσα του κάποια στοιχεία που σχετίζονται με έθιμα χαμένων αιώνων και παράλληλα δέχεται, μέσα στα χρόνια, διάφορες πολιτισμικές επιρροές που το μεταλλάσσουν.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Οπως αναφέρει ο Πασχάλης Στάικος, 82 χρονών σήμερα και κάτοικος του Βώλακα, «το έθιμο αυτό κρατάει και 200 και 300 χρόνια πίσω, αλλά δεν ήτανε το ίδιο. Αργότερα ήρθανε τα πολλά τα άλογα. Πολύ παλιά, οι νέοι συγκεντρωνόντουσαν σε μικρές ομάδες των 10-15 ατόμων σε δύο αντίθετα σημεία έξω από το χωριό και στα δυτικά του βουνού. Από εκεί ξεκινάγαν μια πορεία προς τα αλπικά στο μικρό ιερό του Αγίου Πνεύματος. Σκοπός τους ήταν να φτάσει ο καθένας πρώτος στο σημείο, ενώ μετά ακολουθούσαν πιο αργά οι μεγαλύτεροι με τα μουλάρια».
Στοιχεία που έχουν μεταπηδήσει στο σημερινό έθιμο συναντά κανείς ακόμα και στον θρύλο ίδρυσης του χωριού.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Ο κ. Πασχάλης συνεχίζει: «Παλιά το χωριό δεν ήταν στο σημείο όπου είναι σήμερα, αλλά σκαρφαλωμένο στην πλαγιά απέναντι από το Φαλακρό. Τότε ήταν μεγάλο, με 70 μαχαλάδες, από 3-4 σπίτια ο καθένας. Κάποτε, λοιπόν, ένας χωριανός έχασε το μοσχάρι του και το βρήκανε 1-2 χρόνια μετά, δαμάλι πια, να βόσκει στη λάκκα, δίπλα σε μια πηγή, εκεί που είναι σήμερα χτισμένο το χωριό. Ετσι οι κάτοικοι κατεβήκαν κάτω και ονομάσαν το χωριό Βώλακα από το βόδι που βρέθηκε στη λάκκα και από τότε κάθε χρόνο θυσίαζαν ένα μοσχάρι και φτιάχναν το παλιό κουρμπάνι. Με τα χρόνια, όμως, αυτό το έθιμο σταμάτησε και το κουρμπάνι γίνεται πια από τα κατσίκια που σφάζονται του Αγίου Πνεύματος».
Οι διάσημες πίστες του Φαλακρού
Μία ακόμα εποχή για να επισκεφθεί κανείς τον Βώλακα είναι στη μέση του χειμώνα, καθώς εκτός από τα έθιμα του Δωδεκαημέρου θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει τις παροχές ενός από τα μεγαλύτερα χιονοδρομικά της χώρας μας.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Το Χιονοδρομικό Κέντρο Φαλακρού διαθέτει 21 πίστες με διαφορετικό βαθμό δυσκολίας, συνολικού μήκους 17 χλμ., με διαδρομές που ποικίλλουν από τα 230 μ. μέχρι τα 1.500 μ. Για τους πιο εξοικειωμένους υπάρχουν διαδρομές μεγάλων αποστάσεων, μήκους πάνω από 2.500 μ. και μεγάλης υψομετρικής διαφοράς, από τα 2.232 μ. έως τα 1.615 μ. σε βορινές πίστες, κατάλληλες και για αθλητικές διοργανώσεις.
Στο χιονοδρομικό λειτουργούν τρεις συρόμενοι αναβατήρες, μία τετραθέσια εναέρια αποσυμπλεκόμενη καρέκλα, μία εναέρια διθέσια, τρία baby lift και μία πίστα snowmobile.
Στη βάση του χιονοδρομικού υπάρχουν δύο σαλέ, ενώ στον τερματισμό της τετραθέσιας καρέκλας, πάνω σε ένα «φρύδι» του βουνού, είναι χτισμένο ένα σαλέ απ' όπου μπορεί κανείς να απολαύσει την πανοραμική θέα από τα 2.110 μ.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Ο πολιτισμός του αλόγου και οι τελετές μύησης
Σήμερα, πλέον, το πανηγύρι του Αγίου Πνεύματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτό που πολλοί ονομάζουν «ο πολιτισμός του αλόγου». Στη χώρα μας πια υπάρχουν ελάχιστοι τόποι που ασχολούνται με την εκτροφή των αλόγων. Τα χρόνια πέρασαν, ήρθαν τρακτέρ και φορτηγά, εκτοπίζοντας τον μεγάλο αρωγό του ανθρώπου της υπαίθρου, το άλογο. Λατρείες, δρώμενα και έστω μια σεβάσμια ανάγκη διατήρησης των τοπικών φυλών του ζώου επιβιώνουν στις μέρες μας στην ορεινή και πεδινή Ηλεία, σε κάποια χωριά της Πίνδου, στην αγροτική Λέσβο, στη Σκύρο και στο οροπέδιο της Μεσαράς στη Κρήτη. Και πάνω απ' όλα, στον Βώλακα της Δράμας. Σε όλη τη διαδρομή από τη Δράμα προς τον Βώλακα και από εκεί προς το χωριό Ποταμοί, συναντά κανείς κοπάδια από άλογα διαφόρων φυλών, σε ημιάγρια κατάσταση. Και παρότι πλέον το χωριό ζει σχεδόν αποκλειστικά από το μάρμαρο του Φαλακρού, όλοι έχουν στην κατοχή τους κάποια ζώα. Πολλά, βέβαια, από αυτά ακόμα χρησιμοποιούνται εποχικά από τους παραδοσιακούς υλοτόμους, όμως τις περισσότερες φορές θα δεις τα κοπάδια απλωμένα στις πλαγιές και τα οροπέδια, να βόσκουν ανέμελα απολαμβάνοντας την ελευθερία του βουνίσιου αέρα.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Σύνδεση με το παρελθόν
Η επιλογή του αλόγου έχει να κάνει πλέον και με την ταχύτητα του ζώου, καθώς ακολουθούν οι ιπποδρομίες. Ολα τα άλογα έχουν κτήτορες, ενώ πολλοί νέοι αμολιόνται στα βουνά δυο μήνες πριν από τη γιορτή για να πιάσουν ένα καλό άλογο. Μάλιστα, όσο πιο άγριο και βαρβάτο το άλογο, τόσο πιο μεγάλο το ανδραγάθημα. Ο υπόγειος συμβολισμός είναι ξεκάθαρος και αποτυπώνει τη βαθύτερη ουσία της γιορτής, το αρχετυπικό της νόημα. Η ατίθαση ψυχή του αλόγου, του «ζώου-τοτέμ» της φυλής, όπως θα έλεγαν οι ανθρωπολόγοι, ενώνεται με την ατίθαση ψυχή του νέου. Ο Βωλακιώτης παίρνει από το άλογο, δαμάζοντάς το, τη ρώμη, την ομορφιά και την ανεξαρτησία που χαρακτηρίζουν το ζώο. Η γιορτή, λοιπόν, του Αγίου Πνεύματος επανασυστήνει τις αρχαίες τελετές μύησης που αφορούσαν τη μετάβαση του νέου στην πυρηνική ομάδα των ανδρών της φυλής. Και κάτι τέτοιο είναι ολοφάνερο στον Βώλακα σήμερα, καθώς η γιορτή του Αγίου Πνεύματος είναι η κατεξοχήν γιορτή των νέων του χωριού. Μια γιορτή της λεβεντιάς.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Βέβαια, ανάμεσα στις αρχαίες πρακτικές και στη σύγχρονη εποχή μεσολαβεί ένας θρύλος που απενοχοποιεί κάπως τον παγανιστικό χαρακτήρα των δρωμένων, αποδίδοντας τις τιμές που αρμόζουν στην ορθόδοξη χριστιανική λατρεία. Οπως μας λέει ο Πασχάλης Μπόσκος, τακτικός σύμβουλος της κοινότητας του Βώλακα, «η ιστορία αναφέρει ότι πριν από 70-80 χρόνια ο Παναγιώτης Σταμπουλής, ένας κάτοικος του χωριού, δεν μπορούσε να κάνει παιδί με τη γυναίκα του. Εκανε τάμα, λοιπόν, ανέβηκε στα βοσκοτόπια και έσφαξε ένα κατσίκι προς τιμήν του Αγίου Πνεύματος. Η οικογένεια, στη συνέχεια, ευλογήθηκε με πολλά παιδιά, οι ντόπιοι είδαν το θαύμα, πίστεψαν, και τα τάματα πολλαπλασιάστηκαν με τα χρόνια κρατώντας μέχρι και τις μέρες μας. Μάλιστα, οι σημερινοί κάτοικοι που αναλαμβάνουν την ευθύνη της γιορτής είναι απόγονοι των ίδιων παλιών οικογενειών». Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή...
Τα προεόρτια και τα έθιμα της παραμονής
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Την παραμονή του Αγίου Πνεύματος, οι άνθρωποι χωρίζονται ανά ηλικίες και αναλαμβάνει ο καθένας όποια δουλειά του αναλογεί σχετικά με τη γιορτή. Οι μεγαλύτεροι προεστοί του Βώλακα και κάποιοι κάτοικοι των γειτονικών Πύργων ανεβαίνουν κατά το μεσημέρι στο εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος, που βρίσκεται στα αλπικά του Φαλακρού, σε υψόμετρο 1.850 μέτρων. Μαζί τους κουβαλάνε και τα τάματά τους. Τα κατσίκια που θα θυσιάσουν κάποιοι, τα τσίπουρα κάποιοι άλλοι, άλλος το λάδι, άλλος το ψωμί, κάθε οικογένεια προσφέρει για το καλό, για να πάρει την ευχή του Αγίου Πνεύματος. Το εκκλησάκι, που στέκεται σε ένα αλπικό πλάτωμα, είναι νεόκτιστο. Τα παλιά χρόνια υπήρχε στο σημείο ένα πετροντούβαρο, μια «γιαρμάντα» όπως τη λένε στην τοπική διάλεκτο, που μέσα της ήταν παραχωμένα με ευλάβεια δύο εικονίσματα και ένα καντήλι. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας, όπως στο Νευροκόπι, τη Μικρόπολη και αλλού, τα εκκλησάκια που είναι αφιερωμένα στο Αγιο Πνεύμα παίρνουν τη θέση αυτών του Προφήτη Ηλία στις κορυφές των βουνών.
Η θυσία των αμνών
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Σήμερα, εκεί πάνω στο πλάτωμα ξεκινάει μια ιερή διαδικασία που θυμίζει πολύ τις εκατόμβες που γίνονταν πριν από χιλιάδες χρόνια για να τιμηθούν οι αρχαίοι θεοί. Η παραδοσιακή διαδικασία έχει κάπως αλλοιωθεί, καθώς κάποια χρονιά μπορεί να γίνει κανονικά και κάποια όχι. Η αυθεντική σειρά των δρωμένων, όμως, έχει ως εξής. Μόλις η ομήγυρη συγκεντρωθεί, πιάνουν ένα κατσίκι και του κάνουν τρεις φορές τον γύρο της εκκλησιάς προς τιμήν του Αγίου Πνεύματος. Στη συνέχεια, ο ιερέας κάνει μια μικρή δοξολογία όπου ευλογεί τους ανθρώπους αλλά και τα ζώα. Κατόπιν ακολουθεί η θυσία των καθαγιασμένων αμνοεριφίων. Αλλες χρονιές 30, άλλες 50, ένα προς ένα σφαγιάζονται και το κόκκινο αίμα αχνίζει καθώς κυλάει στα αγριολούλουδα του βουνού. Και μπορεί να πρόκειται για μια σκληρή εικόνα για τους απαίδευτους, εντούτοις ο σεβασμός και το δέος απέναντι στην ιερότητα της στιγμής επικρατούν, καθώς γρήγορα συνειδητοποιεί κανείς ότι πρόκειται για ένα δρώμενο που ενώνει την ψυχή του τόπου μέσα στους αιώνες της ιστορίας.
Τα ζωντανά στη συνέχεια γδέρνονται και τα καλά εντόσθια μπαίνουν στα καζάνια για να βράσουν σιγά σιγά και να προσφέρουν ένα πρώτο έδεσμα. Τα υπόλοιπα κομμάτια περνάνε στα χέρια των γυναικών, που λίγο παραπέρα τεμαχίζουν τα κρέατα για να φτιαχτεί το επόμενο πρωί το παραδοσιακό κουρμπάνι, η «Πάνιοβα τσόρμπα», όπως λέγεται, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει η «σούπα του Παναγιώτη», ενθυμίζοντας και τιμώντας έτσι την αρχή και τον προπάτορα του θρύλου. Η ώρα περνάει, τα γλυκάδια βράζονται και το τσίπουρο ρέει άφθονο μαζί με τις αφρισμένες μπίρες. Κατά το βραδάκι φτάνουν και τα παραδοσιακά όργανα. Γκάιντες, λύρες, νταούλια και ακορντεόν ξεκινάνε τα παραδοσιακά τραγούδια και όλοι γιορτάζουν μέχρι το επόμενο πρωινό, ανήμερα της γιορτής.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Το πάρτι των νέων
Πίσω στο χωριό, οι νέοι αναλαμβάνουν και αυτοί τις δικές τους γιορτές, που χαρακτηρίζονται από πιο σύγχρονα στοιχεία. Σε τρία-τέσσερα σημεία γύρω και λίγο έξω από τον Βώλακα, κάθε παρέα προετοιμάζει τον χώρο της, μια μεγάλη φωτιά στη μέση, κορμούς και ντάνες από άχυρα γύρω τους για να κάθονται οι καλεσμένοι και το κυριότερο, δύο αυτοσχέδιες καλύβες, μία για τα ποτά και μία για τα ηχεία και τον DJ. Μόλις νυχτώσει, οι πρώτες παρέες καταφθάνουν. Στην αρχή εμφανίζονται οι έφηβοι, ενώ οι μεγαλύτεροι έρχονται αργότερα, όπως αρμόζει στην ηλικία τους. Αλλωστε, είχαν δουλειά μες στην ημέρα, καθώς ετοίμαζαν τα άλογά τους. Οι μουσικές ξεκινάνε από τα νέα λαϊκοδημοτικά της υπαίθρου και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, μέχρι τα μπιτ της σύγχρονης χιπ-χοπ. Οι νέοι συναντιούνται, το φλερτ βρίσκεται στο απόγειό του και το ποτό ρέει κι εδώ άφθονο μέχρι το επόμενο πρωί.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Η τελετουργική πορεία από τον Βώλακα προς το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος
Αγρυπνος και ελαφρώς ζαλισμένος από τη βακχική διάθεση της προηγούμενης βραδιάς, ο Βώλακας ξυπνάει και βάζει μπρος για το κυρίως δρώμενο. Στο βουνό, δίπλα στην εκκλησία, οι φωτιές για το μαγείρεμα ανάβουν από πολύ πρωί, κατά τις πεντέμισι. Μέσα μπαίνουν τα ψιλοκομμένα κρέατα, φρέσκα κρεμμύδια και μαϊντανός, και η «Πάνιοβα τσόρμπα» ξεκινά να βράζει για να είναι έτοιμη για τους ιππείς και τους επισκέπτες.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
Πίσω στο χωριό, τα άλογα μαζεύονται σιγά σιγά στην κεντρική πλατεία και η αγωνία της αναμονής μεγαλώνει κάθε λεπτό που περνάει. Πολλά από τα άλογα είναι βαρβάτα κι αυτό είναι ξεκάθαρο, καθώς οι νέοι, που μέχρι αξημέρωτα γιόρταζαν, μπαίνουν ξαφνικά στο κλίμα τού να πρέπει να επιβληθούν στο ζώο. Αλλα με απλά χαλινάρια και άλλα με χάντρες, αλλά σελωμένα και άλλα με μια ριχτή φλοκάτη, τα ζώα μοιάζουν από απορημένα έως ελαφρώς εξαγριωμένα από αυτή την έντονη αλλαγή της ρουτίνας τους.
Παλιότερα, πριν ξεκινήσει η πορεία, τρεις ιππείς περικύκλωναν τον Βώλακα περνώντας από τρία διαφορετικά σημεία, επικαλούμενοι την ευλογία του Αγίου Πνεύματος για το χωριό. Κάθε στοιχείο της γιορτής έχει τη συμβολική του σημασία, όπως για παράδειγμα ο στολισμός των ζώων στα χαλινάρια, από τα φύλλα και τα άνθη του φυτού «ζντράβεκ», όπως το λένε στην περιοχή (ή αλλιώς «τα δάκρυα της Παναγίας»). Πρόκειται για το άγριο γεράνι του είδους Geranium macrorrhizum, που φυτρώνει στα ημιορεινά του βουνού και που οι μεγάλοι του ανθήρες μοιάζουν με κόκκινα δάκρυα σαν αυτά που η παράδοση λέει ότι έφυγαν από τα μάτια της Παναγίας όταν αντίκρισε τον Ιησού στον σταυρό.
Η αρχή της πομπής
Κατά τις εννιά το πρωί και μετά τη λειτουργία, οι καμπάνες της μεγάλης εκκλησίας του χωριού, του Προφήτη Ηλία, χτυπούν ξανά δίνοντας το σύνθημα στους ιππείς. Ο ιερέας βγαίνει, δοξολογεί τους ιππείς και ανεβαίνει κι αυτός στο άλογο, μαζί με την εικόνα του Αγίου Πνεύματος.
Η πομπή των αλόγων και των ιππέων ξεκινάει τη σεπτή πορεία προς το βουνό, σε μια διαδρομή εννιά χιλιομέτρων στα δάση και τα αλπικά χορτολίβαδα, κατά την οποία πρέπει να καλυφθεί μια υψομετρική διαφορά γύρω στα χίλια μέτρα. Η πομπή των διακοσίων περίπου αλόγων, που σήμερα πρωταγωνιστεί ως θέαμα, παλιότερα αποτελούσε μια απλούστερη διαδικασία. Οι ντόπιοι έπαιρναν το μονοπάτι για το βουνό, χρησιμοποιώντας τα ζώα για να ανέβουν απλά πιο άνετα στο προσκύνημά τους. Με τα χρόνια, όμως, οι νέοι πήραν τα πράγματα στα χέρια τους και πλέον η πορεία με τα άλογα προς το βουνό πρωταγωνιστεί στο δρώμενο.
Αυτό που με μια πρώτη ματιά προκαλεί εντύπωση είναι το γεγονός ότι η πομπή δεν είναι ενωμένη αλλά αποτελείται από μικρές ομάδες κι αυτό γιατί πάνω απ' όλα είναι οι παρέες των φίλων που πρέπει μέσα από το δρώμενο να παραμείνουν ενωμένες. Μαζί τους έφηβοι, νέα παιδιά και μικρές αμαζόνες παίρνουν το βάπτισμα της πρώτης φοράς και εντάσσονται, μαζί με τους μεγαλύτερους, στην ίδια παρέα. Δίπλα τους ανεβαίνουν και ιππείς από άλλες περιοχές της Ελλάδας που απλά ήρθαν να κάνουν το τάμα τους και ανεβαίνουν πιο ήρεμοι και σεμνοί κάτω από τα υπεροπτικά βλέμματα της ευγενικής ανοχής των υπερήφανων ντόπιων.
Η πορεία κατευθύνεται προς τα ανατολικά και περνάει δίπλα από το παλιό νταμάρι της περιοχής που στέκεται, σμιλεμένο πλέον από το χιόνι και τον αέρα, σαν μνημείο της φύσης και της ιστορίας του τόπου. Ο δρόμος που βγάζει έξω από το χωριό σταματά και οι ιππείς εισέρχονται στο δάσος ακολουθώντας το μονοπάτι του μπουρέ (πεύκο). Η διαδρομή γίνεται πιο απότομη, με κακοτράχαλα και στενά μονοπάτια, αλλά οι μπίρες εξακολουθούν να ρέουν. Αλλωστε πρόκειται για πανηγύρι, και στα πανηγύρια πολλές φορές νικητής είναι αυτός που θα πιει πιο πολύ.
Οι ιππείς κατευθύνονται προς την πρώτη στάση στη θέση Πάμπιτσα, σε ένα ημιαλπικό οροπέδιο, όπου βρίσκεται το εγκαταλειμμένο παλιό καταφύγιο του βουνού, δίπλα από τον ασφαλτόδρομο που ανεβαίνει στα αλπικά. Ωρα για λίγη ξεκούραση για τα άλογα και για το πρώτο μικρό γλέντι των ιππέων. Ενα καμιόνι με ηχεία καταφθάνει και όλοι συνεχίζουν να πίνουν. Ακούς φωνές ανταμώματος, ενθάρρυνσης, διονυσιακής χαράς, ώσπου μια δυνατότερη φωνή αντηχεί την αλήθεια στις ψυχές των νέων: «Πάμε όλοι, γι' αυτήν τη μέρα ζούμε».
Η τελική άφιξη
Υστερα από ξεκούραση μιας ώρας, η πορεία συνεχίζει, ανεβαίνοντας πλέον στα υποαλπικά χορτολίβαδα. Η εικόνα διακοσίων αλόγων να διαγράφουν μια γραμμή λίγο πριν από το διάσελο είναι μοναδική. Γρήγορα τα άλογα φτάνουν στη δεύτερη στάση, όπου όλοι πρέπει να συγκεντρωθούν πριν κατηφορίσουν προς την εκκλησία του Αγίου Πνεύματος, στο φρύδι του Μόμνιβραχ, ένα διάσελο που συνδέεται με μια ιστορία αγάπης με άσχημο τέλος. Εκεί, λένε, ένας νέος έχασε την κοπέλα του, την οποία κουβαλούσε στην πλάτη του για να γλιτώσει από τους διώκτες του.
Οι μεγαλύτεροι, που ήταν επιφορτισμένοι με το μαγείρεμα και την τακτοποίηση του ναού, περιμένουν τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους να κατέβουν, μαζί με 2-3 χιλιάδες επισκέπτες που έχουν έρθει για τη γιορτή. Οι ιππείς κατεβαίνουν, κάνουν τρεις φορές τον γύρο της περιφραγμένης γι' αυτό τον λόγο εκκλησίας και, όπως οι περισσότεροι παρατηρούν, τα άλογα στο τέλος τρελαίνονται και αφηνιάζουν, αφού όπως λέγανε οι παππούδες «είναι το μάτι που φεύγει».
Πρώτοι που θα γευτούν την «Πάνιοβα τσόρμπα» είναι οι ιππείς, αφού τους ξαναευλογήσει ο ιερέας. Παραδοσιακό φαΐ από καθαγιασμένα ερίφια, τσίπουρο, μουσικές και όμορφες συντροφιές απλώνονται στα λουλουδιασμένα, ατέλειωτα αλπικά. Αν κάποιος ανέβει λίγο πιο ψηλά, θα δει εικόνες που μοιάζουν να έχουν βγει από ταινία του Κουστουρίτσα. Μικρά παιδιά με στεφάνια από αγριολούλουδα, γριές να μαζεύουν βότανα, μια μπάντα στην άκρη, ζευγάρια αγκαλιασμένα στα χόρτα, άλογα να ξαναφτιάχνουν με ρώμη τα κοπάδια τους, μεθυσμένοι αγκαλιά να παραπατάνε και να τραγουδάνε και κάπου ένας γεροντότερος να κάθεται ακουμπισμένος στην γκλίτσα του και να παρατηρεί.
Σπάνια χλωρίδα στα αλπικά του βουνού
Οι αρχές Ιουνίου είναι η κατάλληλη εποχή για να γνωρίσει κάποιος τα αγριολούλουδα του Φαλακρού.
Η περιοχή διακρίνεται για την παρουσία μιας εξαιρετικά σπάνιας χλωρίδας, από την οποία ξεχωρίζουν πολλά φυτά της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης που έχουν νοτιότερο σημείο εξάπλωσης το όρος Φαλακρό.
Για παράδειγμα, στις ψηλές κορυφές του βουνού ανθίζει η σπάνια Dryas octopetala, η οποία αποτελεί το εθνικό φυτό των Ισλανδών. Αγριοβιολέτες, ορχιδέες, νεραγκούλες, γεράνια και παράξενα κακτοειδή προσφέρουν μοναδικές εμπειρίες γνωριμίας με τη χλωρίδα της περιοχής.
Συχνά δε, παράμερα από τη μεγάλη γιορτή, συναντά κανείς μικρές ομάδες από Ευρωπαίους φυσιολάτρες, που προχωράνε με το βλέμμα χαμηλά ψάχνοντας για κάποιο σπάνιο θησαυρό του βουνού και αδιαφορούν πλήρως για τον χαμό που γίνεται παραδίπλα.
Εντυπωσιακό τέλος με αγώνες επίδειξης
Το προσκύνημα τελείωσε και οι ιππείς έπειτα από λίγη ξεκούραση παίρνουν τον δρόμο της επιστροφής, καθώς σε μερικές ώρες θα ακολουθήσει το πιο συναρπαστικό μέρος του εορτασμού: οι ιπποδρομίες στον κεντρικό δρόμο της πλατείας του Βώλακα. Κατά το απόγευμα και μόλις μαζευτούν και πάλι στο χωριό οι ιππείς, ξεκινάει μια μικρή πορεία με όλους σχεδόν τους συμμετέχοντες.
Προπορεύεται ο ιερέας πάνω στο άλογο κρατώντας την εικόνα του Αγίου Πνεύματος και συνήθως ακολουθούν, πιασμένες χέρι χέρι, οι γυναίκες του χωριού, που παίζουν τον ρόλο του χορού. Ντυμένες με τις παραδοσιακές κοκκινόχρωμες στολές της περιοχής και κρατώντας κλαδιά στα χέρια, τραγουδάνε σκοπούς από παλιά δημοτικά. Ακολουθούν κι άλλες γυναίκες, οι υπόλοιποι κάτοικοι, και μετά έρχονται οι ιππείς με τα άλογα σε μια ήρεμη πορεία. Αφού τελειώσει αυτή η μικρή παρέλαση, όλος ο κόσμος κάνει γρήγορα στην άκρη, ανεβαίνοντας στα πεζοδρόμια και στην πλατεία. Ακολουθούν οι ξέφρενες επιδείξεις των νέων και των αλόγων τους.
Μια ξέφρενη κούρσα
Στις ιπποδρομίες δεν συμμετέχουν όλοι όσοι ανέβηκαν στο βουνό, αλλά, ως επί το πλείστον, οι νέοι του χωριού και από αυτούς οι πιο παράτολμοι. Οι ιππείς, λοιπόν, μαζεύονται από τη μια μεριά του δρόμου και σε μια απόσταση 80 μέτρων ξεκινάνε με τα άλογά τους ένα γρήγορο τρέξιμο με μεγάλη επιτάχυνση.
Αλλοι ανεβαίνουν δύο δύο στα άλογα κάνοντας σούζες, άλλοι παρελαύνουν με μεγαλοπρέπεια και χάρη, άλλοι απλά τρέχουν, ενώ πολλοί ιππείς φωνάζουν στα άλογά τους προκειμένου να κάνουν και την κατάλληλη επίδειξη στους θεατές.
Μάλιστα, πάνω στην ένταση των στιγμών δεν λείπουν και οι μικροί τσακωμοί. Πολλές φορές τα άλογα ζορίζονται, γλιστράνε στην άσφαλτο, πέφτουν και ρίχνουν τους ιππείς.
Οι μεγαλύτεροι, που βλέπουν τους γιους τους, στέκονται δίπλα τους και με πατρική θυμηδία απέναντι στους λεονταρισμούς, ενίοτε, τους συμβουλεύουν και τους μαλώνουν: «Σταμάτα, Κωστή, πονάει το ζωντανό» και «θέλει να τρέξει Νικόλα, άσ' τα γκέμια». Συχνά υπάρχουν αντιπαραθέσεις με τους μεγαλύτερους, κυρίως γιατί τα άλογα κουράζονται και πονάνε, αλλά και γιατί φοβούνται οι πατεράδες «μη γίνει κάποιο ατύχημα και πάρει το άλογο και ανθρώπους μαζί του πέφτοντας».
Προς το τέλος των ιπποδρομιών εμφανίζεται ένα κύπελλο που, πολύ έξυπνα, δεν το παίρνει κάποιος συγκεκριμένα ως νικητής, αλλά περνάει από χέρι σε χέρι. Αυτή η επίδειξη επιβολής κρατάει μία-δύο ώρες και στο τέλος της, όλοι οι ιππείς, αποκαμωμένοι πια, άυπνοι και μεθυσμένοι, φροντίζουν να αφήσουν κάπου το άλογο και φεύγουν για να ξεκουραστούν.
Τα δρώμενα του Αγίου Πνεύματος στον Βώλακα τελειώνουν εδώ, και αυτό που σου κάνει εντύπωση είναι ότι παρότι πολλοί είναι οι επισκέπτες που έρχονται να τα θαυμάσουν, εντούτοις τίποτα δεν μοιάζει να γίνεται γι' αυτούς. Είναι ξεκάθαρο ότι όσοι συμμετέχουν και ιδιαίτερα οι ιππείς κρατάνε το έθιμο ακόμα μέσα τους με την κεντρική του ουσία αναλλοίωτη. Πολλά, βέβαια, στοιχεία, χρόνο με τον χρόνο αλλάζουν (λιγότερα άλογα, πορεία για λίγο στην άσφαλτο κ.ά.).
Αυτό που έχει σημασία, όμως, για τους λεβέντες του Βώλακα είναι ότι μετά τη διονυσιακή χαρά φθάνει η ώρα της μελαγχολίας, καθώς θα πρέπει να περιμένουν έναν ολόκληρο χρόνο να περάσει μέχρι να ξανάρθει η γιορτή του Αγίου Πνεύματος. Γιατί πάνω απ' όλα, όπως μας λέει και ο Θανάσης Σταμπουλής, που εδώ και 7 χρόνια ανεβαίνει στο βουνό, «όλο τον χρόνο, αυτήν τη μέρα περιμένουμε, να ανεβούμε με τα άλογα στο βουνό...».
ΔΑΥΙΔ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ
https://www.ethnos.gr/